“We willen laboratoria helpen door een duurzaam bewustzijn te creëren”

Het eerste dat opvalt als je het architectenkantoor KuiperCompagnons in de oude Van Nellefabriek in Rotterdam binnenloopt, is de ruimte en het licht. Vroeger was dit de ‘Afdeling Thee’, nu is het een open kantoortuin met veel groen en toegankelijke, modulaire vergaderruimtes in het middenpad.

Rob Kanbier (programmadirecteur Healthcare & Life Science): “‘Practice what you preach’, zeggen wij hier. Ook voor onze medewerkers is het belangrijk om met plezier naar het werk te gaan en in een gezonde omgeving te werken. Want als ons personeel goed in z’n vel zit, is de output die zij leveren ook beter. Daarbij houden we zoveel mogelijk rekening met het klimaat. Zo hebben we ons eigen CO2-verbruik vorig jaar met 15% kunnen reduceren.

We hebben fruit op het werk, een vegetarische lunch en een fitplan. Thuiswerken is toegestaan, je krijgt een bijdrage voor elektrisch vervoer. Dienstreizen doen we met het ov. De duurzaamheidsfocus van de organisatie werkt zelfs door op het kantoortoilet, dat wordt doorgespoeld met grijs water uit de Schie.”

“Het personeel bij KuiperCompagnons zijn architecten en ontwerpers die dagelijks aan de verbetering van landschappen, omgeving en gebouwen werken. Ook binnen de life-sciences. Laboratoria zijn namelijk prima toekomstbestendig te bouwen, door hun modulaire concept van de IGLO-ontwerpmethode (Intelligent Generic Lab Optimization) toe te passen.”

Laboratoria modulair bouwen

Kanbier: “Wij willen onze klanten helpen door een ‘duurzaam bewustzijn’ te creëren en samen na te denken over een toekomstbestendig gebouw of lab. Bijvoorbeeld door ze te adviseren over welke duurzaamheidsrapportages ze het beste kunnen gebruiken om te voldoen aan de nieuwe CSRD-richtlijn. Deze richtlijn gaat voor veel van onze klanten een steeds belangrijkere rol spelen en wij kunnen helpen met de onderbouwing en keuzes. Wij maken bij ieder project een duurzaamheidsscan.”

Hij vervolgt: “Aan de voorkant betekent het dat we al bij de bouw, van bijvoorbeeld een laboratorium, rekening moeten houden of het vastgoed wel ‘Paris Proof’ is. Is het bouwmateriaal circulair geproduceerd? Kunnen we resten van de oude casco gebruiken? Hierbij geldt dat niets erbij hoeven bouwen het meest duurzaam is. Door ‘modulair’ te werken – dus met standaardmodules, -maten en -eenheden – zijn alle ruimtes op voorhand toekomstbestendig in te richten. Dat kan zelfs nog simpeler, door te werken met wanden die magnetisch te (de)monteren zijn.”

Maar bij een verbouwing en inrichting kijkt KuiperCompagnons niet alleen naar het gebouw zelf, vooral ook naar de processen die erin plaatsvinden. Dit doen ze samen met de gebruikers.

Werkwijze: met de gebruikers om tafel

Kanbier: “Om onze klant het beste te kunnen helpen, hanteren wij drie sessies waarin we met de gebruikers (van het gebouw, het lab, de apparatuur) om tafel gaan om hun ‘gemene deler’ te vinden. Wat vinden zij nou écht belangrijk in hun werkomgeving? En wat willen ze hier nu absoluut wel of niet in terugzien? Tijdens de eerste bijeenkomst wordt aan de gebruikers gevraagd om hun ‘hartenkreten’ te uiten. In de tweede sessie bespreken we een aantal opties die wij hebben ontworpen en in de derde sessie wordt met z’n allen een definitief ontwerp gemaakt.”

Hij neemt ons mee naar een voorbeeld uit hun project bij BBio: “Gezonde werkruimtes met een goed binnenklimaat qua licht, ruimte en akoestiek zijn essentieel voor een fijne werkplek en gelukkige medewerkers. Maar in een cleanroom of op een BSL3 lab kun je natuurlijk geen levende planten neerzetten. Dit hebben we bij Bilthoven Biologicals (BBio) opgelost door voor de sfeer op het lab te kiezen voor wandpanelen met een print van een typisch Nederlands duinlandschap. Door daarnaast gebruik te maken van veel transparante wanden is het daglicht tot diep in het gebouw te voelen en te ervaren. Zo simpel kan het zijn.”

Van fabriekshal tot hoogwaardig laboratorium

Evert Slootweg (architect en programmamanager Healthcare & Life Science) vult zijn collega aan: “Een ander mooi voorbeeld is Kite Pharma in Hoofddorp. Hier zijn we begonnen met niets meer dan een leegstaande, vrij donkere logistieke hal. Ons ontwerp was hier volledig ‘op daglicht’ gebaseerd en nu zie je een mooi, open gebouw met hoogwaardige cleanrooms, laboratoria en kantoren waar men gezond en met plezier kan werken.”

“Een werkruimte kun je al gauw zelf prettiger inrichten”, vervolgt hij. “Zorg dat de laboranten ‘langs de gevels’ werken, dus zo dicht mogelijk bij het raam, en zet de apparatuur aan de binnenkant. Of scheidt – als er geen ramen zijn – je ruimtes door glas in plaats van dichte wanden, zodat er meer contact is en het gevoel van een open werksfeer. Zoals bij de PCR-laboratoria van Star-SHL laboratorium in Rotterdam.”

“Kijk, bij een nieuw en groot gebouw kun je grote stappen maken qua duurzaamheid, zoals bij het nieuwe lab van AQUON. Maar ook bij een kleinere organisatie, zoals het Waterschap Hunze en Aa’s in Veendam, kun je de juiste keuzes maken. Zoals kiezen voor het gebruik van aardwarmte, chloorvrije materialen en zonnepanelen. In de gangen zie je hier behang met een waterlandschap. Het gebouw is echt opgegaan in haar ecologische omgeving.”

Combineren van laboratoria en analyses

“Je kunt als organisatie ook eens nadenken over het combineren van werkplekken en apparatuur”, geeft Kanbier als advies: “Wij zien soms dat bepaalde ruimtes vrijwel niet worden gebruikt. Of dat een labmanager een apparaat aanschaft, maar dat deze maar gedurende korte momenten wordt gebruikt. Zoeken naar gedeeld gebruik is dan een kans, zeker als het om grotere organisaties gaat.”

“En”, vervolgt zijn collega, “Apparaten groeperen is ook slim. Denk bijvoorbeeld aan het samenvoegen van koelkasten. Eén koelcel is efficiënter dan vele losse kasten. Maar let op dat je bij het aanpassen van apparaten, indeling of de ventilatie in je lab of werkruimte ook je installatie goed inregelt.”

Project uitgelicht (1):

KuiperCompagnons zet IGLO-methode in voor modulaire bouw Sanquin campus

Sanquin wilde een nieuwe campus opzetten: het ‘New West Health & Innovation District’. De doelstelling was om een ML-II laboratoriumomgeving te realiseren die geschikt was voor meer­dere soorten gebruikers, voor zowel diagnostiek als voor research en om deze daarnaast ook per unit te kunnen verhuren aan externe partijen. Door de IGLO-methode met succes toe te passen kon aan alle voorwaarden worden voldaan.

Er staat nu een generieke afsluitbare basismodule van 60 m² die op allerlei manieren gebruikt en ingedeeld kan worden en aan alle laboratoriumrichtlijnen voldoet. De module is – via een verbindingsdeur – in veelvouden van 30 m² samen te voegen of in kleinere units op te delen. Verbouwen is daardoor niet nodig en opschaling van een gehuurde ruimte is relatief eenvoudig te organiseren.

Voor een goede flexibiliteit van de labruimtes was het integraal mee-ontwerpen van een vaste inrichting een must. Belangrijke onderdelen, als LAF- en zuurkasten, opstellingen met testapparatuur en teststraten, grote apparaten (zoals vriezers, koelkasten, incubatoren), kregen in een vroeg stadium al een plek in het ontwerp.

Project uitgelicht (2):

KuiperCompagnons bouwt QC laboratorium PIBe om tot fijne en veilige werkomgeving

De inrichting van het QC lab voor PIBe (Plasma Industries Belgium) is een goed voorbeeld van hoe flexibiliteit een rol kan spelen bij de toepassing van werkruimtes. Door nieuwe strengere eisen en wensen vanuit de organisatie is het kwaliteitslaboratorium hier in twee fases omgebouwd tot een comfortabele en veilige werkomgeving met voldoende daglicht en uitzicht.

Eerst werd het bestaande microbiologische QC-laboratorium vervangen en aansluitend is het centrale lab met ondersteunende ruimten en een kantoorzone gebouwd. Deze kantoorzone is dusdanig flexibel ingericht met behulp van de IGLO-methode dat deze eenvoudig getransformeerd kan worden tot laboratoriumgebied. Mocht het bedrijf in de toekomst gaan groeien, dan hoeft er niets bijgebouwd te worden. Duurzaam en toekomstbestendig.

In vijf stappen naar een toekomstbestendig en duurzaam laboratoriumontwerp

KuiperCompagnons maakte bij het schrijven van het Plan van Eisen gebruik van de zogeheten IGLO-methodiek, dat staat voor Intelligente Generieke Laboratorium Optimalisatie.

Hierbij worden vijf stappen onderscheiden:

1. Definieer de werkprocessen in het laboratorium
2. Inventariseer de wensen en behoeften van de gebruikers
3. Bepaal de benodigde veiligheids- en inperkingseisen, maar overdrijf niet
4. Zorg voor een slimme integratie van technische installaties, apparatuur en voorzieningen
5. Houd al vroeg rekening met toekomstige activiteiten in het labontwerp