Waterlaboratorium AQUON duurzaam, modulair en toekomstbestendig gebouwd

Een duurzaam gebouw waarin men efficiënter kan gaan samenwerken, dat was het idee. Het ontwerp moest toekomstbestendig, duurzaam en circulair worden. Dankzij de kundige samenwerking van meerdere partijen, logisch nadenken met elkaar in combinatie met een modulair ontwerp, is het gelukt om van AQUON’s nieuwe waterlaboratorium een prachtig gebouw te maken waarin de organisatie moeiteloos 20% kan groeien richting in de toekomst.

Er werd bij dit project goed geluisterd naar de wensen van de gebruikers, de toekomstige bewoners van de nieuwbouw. Het Plan van Eisen (PvE) fungeerde hierbij als een soort blauwdruk voor een zo gebruikersvriendelijk mogelijk resultaat. Dit PvE werd door KuiperCompagnons geschreven op basis van de ontwerpen van Vakwerk architecten, het architectenbureau dat de regie in dit project had en de bouw realiseerde.

Flexibel en circulair laboratoriumgebouw

Het nieuwe hoofdkantoor is sinds augustus 2024 in gebruik genomen. Rutger de Lege (projectleider nieuwe huisvesting) was samen met zijn collega Wim Dompeling verantwoordelijk voor de nieuwbouw en de nieuwe opzet van de laboratoria. De Lege: “Ons plan van aanpak was ambitieus. We wilden een heel duurzaam, flexibel en circulair pand realiseren.”

Dit streven past binnen de duurzaamheidsfilosofie van AQUON. Daarin staan drie thema’s centraal:

1. Energie en emissies
2. Circulariteit
3. Het welzijn van de medewerkers.

Denk aan groene energie opwekken en gebruiken, de afvalstromen beperken, materiaal hergebruiken en hybride werken. “Dat moest allemaal mogelijk zijn”, zegt De Lege.

“Bovendien willen wij de mogelijkheid om in de toekomst, zonder al te veel moeite, een groei van 20% van onze labactiviteiten realiseren. De flexibiliteit van de modulaire aanpak van KuiperCompagnons sprak ons daarom erg aan”, zegt hij, refererend aan de PvE-fase.

Modulair bouwen met de IGLO methode

Ankerpunt tijdens het opstellen van het Plan van Eisen was de modulaire ontwerpmethode IGLO van KuiperCompagnons, die als adviserende partij het PvE schreef. IGLO staat voor Intelligent Generic Lab Optimization (IGLO). Ooit begonnen met het ontwerpen van een nieuw ‘intelligent’ gebouw voor het Admiraal De Ruyter Ziekenhuis (ADRZ), heeft het bureau inmiddels meerdere laboratoria en life science-omgevingen toekomstbestendig gemaakt met deze methodiek.

Rob Kanbier (programmadirecteur Healthcare & Life Science bij KuiperCompagnons): “Nieuwe regelgeving, verbeterde apparatuur of nieuwe methoden vragen voortdurend om aanpassingen in het proces of aan je gebouw. Door vanaf het begin rekening te houden met toekomstige mogelijkheden hoeven deze geen invloed te hebben op de indeling.”

AQUON medewerkers staan centraal

Hij neemt ons kort mee in hun aanpak bij AQUON. “Bij een verhuizing is het heel belangrijk om te zoeken naar de gemene deler in de werkprocessen. Daar hebben wij drie sessies voor ingepland met medewerkers van AQUON, twee ‘live’ en de laatste via Teams in de coronatijd. Op basis van deze gesprekken hebben we naar de meest efficiënte indeling voor nu én de toekomst gezocht en kwamen we met een modulaire opzet die ruimtes uitwisselbaar maakt.”

Betty Aarts (architect en programmamanager Healthcare & Life Science bij KuiperCompagnons) benadrukt dat de gebruikers hierin altijd leidend zijn. “Het ontwerp wordt altijd uitgewerkt met hun input, zoals dat ook bij het Programma van Eisen het geval is. Dit is niet alleen de beste aanpak, maar het is voor de medewerkers ook leuk om meer te ‘ontdekken’ over hun eigen werkprocessen. En het creëert meteen je draagvlak.”

Ze vervolgt: “Je moet nadenken over heel kleine, praktische zaken, zoals ‘waar laten we de koelkasten en het afval?’ Maar ook over grote zaken als ‘hoe plaatsen we de monsterontvangst?’ Wat is voor de gebruikers noodzakelijk voor de meest logische en efficiënte procesflows? Bij een waterlaboratorium komen er soms grote emmers modder binnen en soms kleine buisjes met water. Deze vragen om een ander type ruimte. Het Plan van Aanpak van AQUON was daardoor heel specifiek.”

Efficiëntere laboratoriumprocessen

Vooraf goed nadenken over een toekomstbestendig ontwerp doet de ogen van de gebruikers openen. Dompeling: “Eén van de eyeopeners was dat we erachter kwamen dat veel van onze monsterstromen via de koelcellen lopen. In ons nieuwe pand hebben we nu één centrale koelcel waar alle monsters binnenkomen en van daaruit gaan ze naar de afdelingsgerelateerde koelcellen. Die staan nu dichter bij de werkprocessen zelf en dit geeft kortere monsterstromen. Dat werkt veel efficiënter.”

De monsterontvangst, de magazijnen en de laboratoria zijn op de begane grond gebouwd, waarmee een overzichtelijke basis voor alle laboratoriumprocessen is gevormd. De Lege: “Er is uiteindelijk voor gekozen om de overlegruimtes en het werkcafé op de eerste verdieping te positioneren, hierdoor konden al onze werkprocessen gelijkvloers gerealiseerd worden.”

Kantoorruimtes kunnen labruimtes worden

Qua maatvoering moest er sowieso goed nagedacht worden. De Lege: “KuiperCompagnons gaf in het begin al het advies om voor bredere modules te kiezen dan we in gedachten hadden; 8,10 meter in plaats van 7,20 meter. Ik ben blij dat we dit hebben opgevolgd.” Kanbier licht hun advies toe: “Nu steeds meer laboratoriumapparatuur wordt geautomatiseerd, neemt ze ook steeds meer ruimte in. Daarom hebben we de labtafels bij AQUON 1 meter diep gemaakt. Daarnaast zijn ze in één ruimte verrijdbaar, zodat je makkelijk achter het apparaat kunt komen.”

Zijn collega Aarts vult hem aan: “We zijn nog een stap verder gegaan in ons ontwerp door de huidige kantoor- en facilitaire ruimtes zo te ontwerpen dat ze in de toekomst labruimtes kunnen worden. Er zijn bijvoorbeeld al extra stroomvoorzieningen geplaatst.” Kanbier: “Door modulair en in repeterende clusters te ontwerpen, kun je ruimtes makkelijk uitbreiden of van functie wisselen. Over tien jaar moet de indeling misschien weer anders, omdat de technologie op de labs blijft innoveren. Dan hoef je tegen die tijd niet grootschalig te verbouwen en mis je geen gebruikstijd.”

Ruimte voor extra laboratoria

Het nieuwe waterlaboratorium van AQUON kent inmiddels veel duurzame aspecten (zie kader, rechts) en is volledig berekend op een groei van 20% van de labactiviteiten. De Lege: “Toekomstbestendig betekent ook dat er nu nog een aantal labs leeg staan en dat de riolering, die alvast is aangelegd, op sommige plekken nu nog niet nodig is.” Kanbier: “Wij bieden een oneindig te gebruiken basis. Deze essentie wordt onderschat. Maar als je allebei een duurzame visie hebt, is dit belangrijk. Het levert uiteindelijk werkgeluk op en dat is onze missie.”

PFAS-ruimte twee keer zo groot

Na een soepele verhuizing in slechts zes weken tijd zijn de eerste ‘kinderziektes’ in het nieuwe pand wel opgelost en is de productie weer op volle kracht. Dompeling: “We kwamen er bijvoorbeeld achter dat de PFAS-ruimte twee keer zo groot moest worden. Dat is uiteindelijk gelukt door er een module van vier vierkante meter ‘aan te plakken’, terwijl de andere module intact bleef. Dat is een groot voordeel van modulair ontwerpen.”

Duurzame bouwkeuzes AQUON

Het door Vakwerk Architecten ontworpen nieuwe pand van AQUON kent veel duurzame aspecten. Van hergebruikte materialen tot zonnepanelen en van een volledig gasvrije, zelfvoorzienende opslag voor verwarming en koeling naar een grote, groene daktuin. En ook:

• De hardhouten latten van de gevel van het gebouw zijn gemaakt van hergebruikte damwanden van een van de waterschappen
• De vlonderplanken van de daktuin zijn eveneens gemaakt van hergebruikt hout
• Er is triple glas toegepast
• De hoge daken zijn voorzien van zonnepanelen
• Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld met grondwater d.m.v. een WKO-installatie
• Het groene dak en de patiotuinen dragen bij aan de biodiversiteit
• Het groene dak en de wadi’s op het terrein bufferen het regenwater
• Irrigatie van de daktuin met slootwater

In vijf stappen naar een toekomstbestendig en duurzaam laboratoriumontwerp

KuiperCompagnons maakte bij het schrijven van het Plan van Eisen gebruik van de zogeheten IGLO-methodiek, dat staat voor Intelligente Generieke Laboratorium Optimalisatie.

Dit zijn de vijf stappen:

1. Definieer de werkprocessen in het laboratorium
2. Inventariseer de wensen en behoeften van de gebruikers
3. Bepaal de benodigde veiligheids- en inperkingseisen, maar overdrijf niet
4. Zorg voor een slimme integratie van technische installaties, apparatuur en voorzieningen
5. Houd al vroeg rekening met toekomstige activiteiten in het labontwerp