Modulair, flexibel laboratorium voor poliovirus onderzoek

“De WHO bepaalt wie er met polio mag werken: we moesten dit nieuwe lab bouwen om ermee te mogen blijven werken,” vertelt Eric van Gerven, Senior Project Manager bij Bilthoven Biologicals, kortweg BBio, gevestigd op Utrecht Science Park Bilthoven. “Ga maar na: bij de start van het ontwerpproces was de World Health Organization (WHO) nog bezig met het vaststellen van de regels voor GAPIII.(1) Inmiddels is GAPIV alweer in werking getreden.” Om goedkeuring te behouden werd de bouw van een nieuw lab in Bilthoven onontkoombaar.

(1): WHO Global Action Plan om het risico op faciliteitsgebonden poliovirus te minimaliseren na de type-specifieke uitroeiing van wilde poliovirussen en de geleidelijke stopzetting van het gebruik van oraal poliovaccin

Grote vraag naar polio vaccins

BBio, voortgekomen uit het Nederlands Vaccin Instituut, werd in 2012 geprivatiseerd en vervolgens overgenomen door de Indiase Cyrus Poonawalla Group (eigenaar van het Serum Institute of India, ’s werelds grootste vaccinproducent qua volume) en levert vaccins, variërend van DTP tot polio. Om aan de wereldwijde vraag te voldoen was het nodig om de productie van het geïnactiveerde poliomyelitisvaccin (IPV) te verhogen.

Tussen 2012 en 2020 kon de jaarlijkse productiecapaciteit van IPV telkens vertienvoudigd worden, waarmee de organisatie uitgroeide tot een belangrijke poliovaccin leverancier.

Nieuw laboratorium ontwerpen

Aangescherpte WHO-regelgeving vroeg ondertussen echter om nieuwe faciliteiten. De opdracht voor de bouw van een nieuw lab werd uitbesteed aan Kropman Contamination Control (KCC) samen met een multidisciplinair projectteam, in nauwe samenwerking met onder meer Cleanroom Combination Group en architect KuiperCompagnons.

“Veiligheid moest echt centraal staan in het laboratoriumontwerp. Je moet voorkomen dat het poliovirus buiten het gebouw terechtkomt, zoals bijvoorbeeld via het riool. Het virus moet uiteindelijk wereldwijd uitgeroeid worden,” stelt van Gerven. Het nieuwe Quality Control, Manufacturing Science & Technology (QC/MS&T) laboratorium, ontworpen door KuiperCompagnons, huist in vleugel A5 van een bestaand gebouw en heet informeel het ‘A5-lab’.

Arbo en nieuwe regelgeving

Of het nu gaat om arbeidsomstandigheden waarbij je een helm moet dragen op een bouwplaats, oordoppen moet indoen voordat je gaat boren, of een nieuwe regelgeving in het kader van de GAP-regels, elke extra regel brengt een bepaalde last met zich mee.

Van Gerven: “Het legt altijd een extra belasting op voor degenen die er moeten werken. In het geval van arbo is het bedoeld om medewerkers te beschermen, en in ons geval om de omgeving te beschermen. Dit maakt het werk lastiger. Je moet nu bijvoorbeeld verplicht douchen als je het laboratorium wilt verlaten. Dat is niet altijd prettig, maar het is in ons nieuwe lab wel zo geschikt mogelijk vormgegeven.”

Transparante werkomgeving

“Bij het ontwerpen van een lab willen we een werkomgeving creëren waar mensen gelukkig kunnen zijn, goed kunnen werken en voldoende daglicht hebben,” vult Michiel Burger, Projectmanager Healthcare & Lifescience bij KuiperCompagnons, aan.

“Daarom is de gevel transparant en open. Maar dan wel met demontabele delen, zodat omvangrijke apparatuur goed in te huizen is. Wat meespeelde: ons bureau had al een relatie met het gebouw, omdat we ook betrokken waren bij het ontwerp van de buitenste schil van het gebouw, gelegen op Utrecht Science Park Bilthoven.”

Er valt bijna overal in het lab zo veel mogelijk natuurlijk licht binnen via verschillende lagen. Dit geeft een gevoel van veiligheid, met doorkijkjes en zichtlijnen voor medewerkers en voor mensen die buiten het laboratorium passeren, zodat er altijd contact kan zijn en niemand zich opgesloten voelt.

Dit wordt zowel gewaardeerd door iedereen die in het gebouw werkt, als de EHBO, de brandweer als de inspecteurs en afdelingshoofden. Centraal werd een fotowand van een duinlandschap geplaatst, die iedereen prachtig vindt. Van Gerven: “Mensen vinden het heel bijzonder dat zoiets mogelijk is en mag. Het zorgt echt voor een prettige sfeer.”

Technisch toegankelijke cleanroom

“Wat we hier hebben gerealiseerd is waarschijnlijk wel een van de meest rigoureuze cleanroom-regimes die je kunt vinden,” vertelt Burger. “Maar alle kabels en leidingen zijn bereikbaar zonder de cleanroom met zijn strikte regels binnen te hoeven gaan. Bij ons ontwerp hebben we gezorgd dat dit vanaf de buitenkant kan, waardoor een monteur veel gemakkelijker toegang heeft, zonder daadwerkelijk het laboratorium in te hoeven gaan.”

Gassen en andere media

Dezelfde benadering is toegepast voor de gassen en andere media die het laboratorium gebruikt. Deze worden via de omloop geleid en zijn ook van buitenaf bereikbaar. Mochten er in de toekomst veranderingen in het proces plaatsvinden en er behoefte ontstaan aan een ander medium, dan kan ook dit vrij eenvoudig van buitenaf worden aangepast.

Ruimte voor installaties

Burger: “Tijdens het ontwerpproces zijn er dan ook enkele wijzigingen aangebracht aan het gebouw, waaronder de behoefte aan meer ruimte voor installaties. We hebben toen het ontwerp aangepast door het geheel een volledige verdieping naar beneden te verplaatsen. Op die manier zijn ook toekomstige uitbreidingen op een vlotte manier door te voeren.”

Flexibel en modulair

De architect werkte aan de hand van de IGLO-methode (Intelligent Generic Lab Optimization). Luisteren naar de gebruiker is een essentiële stap in het uit twaalf fasen bestaande ontwerpproces, om hiermee tot een generieke en modulaire opzet te komen voor het laboratorium.

Generieke modules

“Om de lay-out te veranderen hoefden we alleen maar modules opnieuw in te richten. Onze methode maakt gebruik van dezelfde gestandaardiseerde blokken of precies gespiegelde varianten; alles is uniform of exact tegenovergesteld. Wat ons onderscheidt, is niet de fysieke verplaatsbaarheid van deze bouwstenen, maar juist de moeiteloze aanpasbaarheid van hun gebruik. Met generieke modules hebben we een flexibel ontwerp ontwikkeld dat gemakkelijk kan worden aangepast aan verschillende gebruiksscenario’s. Als er wijzigingen nodig zijn, kunnen we eenvoudigweg equipment oppakken en op een andere positie terugplaatsen,” illustreert Burger.

Dynamiek

“Die flexibiliteit blijft belangrijk, aangezien processen en beoordelingsmethoden voortdurend kunnen veranderen,” vult van Gerven aan. “Wat vandaag geldt, kan over twee jaar alweer anders zijn: meer geautomatiseerd of met andere procedures. Deze dynamiek is meegenomen.”

Efficiënt koel- en verwarmingssysteem

Met het oog op duurzaamheid is het verlengen van de levensduur van een oud gebouw op zichzelf al een grote bijdrage, maar voor dit lab ligt het complexer. Bij de renovatie is vooral gekeken naar de isolatiewaarden van de gevel, die voorzien is van hoogwaardig glas met isolerende eigenschappen, waardoor het gebouw energiezuinig is. Er gaat veel lucht door het lab, en normaal gesproken wordt die lucht zo efficiënt mogelijk gebruikt, maar dat is nu beperkt.

Efficiënt koel- en verwarmingssysteem

Van Gerven: “Er is een flinke hergebruikscyclus en een efficiënt koel- en verwarmingssysteem geïmplementeerd, waarbij veel van de energie weer teruggebracht wordt naar het begin, in plaats van dat het verloren zou gaan. Dit aspect is zorgvuldig geëngineerd binnen het hechte team. Dat dit project zo’n succes is geworden, hebben we dan ook te danken aan de nauwe samenwerking en de naadloze integratie en constructieve dialoog met opdrachtgevers en onderaannemers. Maar wat we vooral opvingen van de medewerkers was ‘Wow, mogen wij hier gaan werken?’, want uiteindelijk gaat het om de mensen.”

__________

BBio, Bilthoven

Opdracht: zeer hoogwaardige polio research faciliteit realiseren bij Bilthoven Biologicals

Project: BSL3 en GMP-compliant faciliteit

Totaaloppervlak: 850 m2.

Realisatie: specialistisch team, bestaande uit architect KuiperCompagnons, Kropman Contamination Control, DPS Engineering en Cleanroom Combination Group.

__________

IGLO

Intelligent Generic Laboratory Optimization

• Definieer de werkprocessen in het lab
• Inventariseer de behoeften van de gebruikers
• Bepaal de benodigde veiligheids- en inperkingseisen, maar overdrijf niet
• Zorg voor een slimme integratie van technische installaties en apparatuur
• Houd vroeg rekening met toekomstige activiteiten in het labontwerp