Zo zou een cleanroom er in 2035 uit kunnen zien, volgens dit AI gegenereerde beeld
Hoe zien onze laboratoria eruit in 2035? Is dan alles ‘Paris-proof’ en werken alle bedrijven duurzaam volgens de 3P’s (People, Planet, Profit)? Delen we onze bedrijfsenergie en -warmte met de hele wijk en is alles gemaakt van gerecycled, CO2-arm materiaal? Dit zijn de trends voor duurzame, toekomstbestendige laboratoria in de komende tien jaar.
De laboratoria in Nederland zijn goed bezig. Er is een noodzaak voor verduurzaming en die is gelukkig bij veel bedrijven terug te zien. Er is een verhoogd bewustzijn voor werkplezier, energieverbruik, milieu en toekomstwaarde binnen de laboratoriumsector. Hoe gaat zich dit de komende tien jaar verder ontwikkelen?
Laboratoria steeds duurzamer
“We maken goede stappen vooruit”, vindt Rob Kanbier (architect Healthcare & Life Science bij KuiperCompagnons). “Veel bedrijven zijn bezig met verduurzamen en denken na over verbeteringen. Eigenlijk is niet aansluiten bij de Europese ‘Green Deal’ geen optie meer. Sterker nog: veel labs zijn inmiddels verplicht om zich te houden aan de nieuwe Europese CSRD-richtlijn voor duurzaamheid.”
Maar de weg naar ‘een duurzame wereld’ is nog lang. En niet goedkoop. Betty Aarts (architect en programmamanager Healthcare & Life Science bij KuiperCompagnons) licht dat toe: “Er zijn maar weinig subsidies beschikbaar en alleen intrinsieke motivatie is niet altijd voldoende. Wij zien bijvoorbeeld dat onze klanten zich bewust zijn van de noodzaak voor gezonde en gelukkige medewerkers. Maar we zien ook dat – wanneer er geld bij komt kijken – er vaak een stap wordt teruggezet. Jammer, maar begrijpelijk.”
“Veel labs zijn inmiddels verplicht om zich te houden aan de nieuwe Europese CSRD-richtlijn”
Rob Kanbier, architect Healthcare & Life Science bij KuiperCompagnons
tk1 Duurzaamheidsscore
Hoe goed je scoort op duurzaam werken en ondernemen, kan onder andere met GPR worden beoordeeld. Dit is een methode om de duurzaamheidsprestaties van een gebouw te beoordelen op de pijlers gezondheid, gebruikskwaliteit, energie, milieu en toekomstwaarde.
Pijler 1: Gezondheid en Gebruikskwaliteit
Kanbier: “Als je personeel goed in zijn vel zit, is de output ook beter. Thuis kunnen werken, fruit op de vergadertafel, een teamuitje, een fitplan. Dat soort zaken helpen. Gezonde werkruimtes met een goed binnenklimaat qua licht, ruimte en akoestiek zijn ook belangrijk. Zelfs op een laboratorium kun je daar iets mee. Bijvoorbeeld door het plaatsen van glazen scheidingswanden of wandpanelen met een aansprekende print.”
Het Star-shl Laboratorium in Rotterdam, ontworpen door KuiperCompagnons | foto: Ossip van Duivenbode
tk2 Pijler 2: Energie
Aarts: “Als laboratorium kun je allerlei stappen maken om je energieverbruik te verminderen. Soms is zo’n stap zo klein dat je het niet meteen merkt of voelt in de portemonnee. Toch zijn deze stappen wel belangrijk. Denk eens met een groepje na over wanneer bepaalde apparatuur aan moet of juist uit kan. Het zijn uiteindelijk dit soort kleine keuzes die een groot verschil kunnen maken.”
Haar collega Evert Slootweg (architect en programmamanager Healthcare & Life Science) geeft hier een voorbeeld van vanuit de farmaceutische hoek. “Bij cleanrooms is de luchtverversing essentieel en voor de zekerheid wordt er vaak meer belucht dan nodig. Dat is een veilige aanname, maar niet altijd nodig voor de juiste luchtkwalificatie. Zo kun je tot meer dan een kwart aan energie besparen.”
tk3 Pijler 3: Milieu en Materiaal
Al met al is ‘verduurzamen’ vooral een andere manier van denken en kijken. Aarts: “Trek bij een verbouwing niet 1-op-1 de oude plattegrond uit de kast, maar kijk vooral eens goed naar je processen en bepaal dan wat je echt nodig hebt. Een laborant wil het liefst een plek voor apparatuur, een uitwerkplek en een plek voor onderzoek. Is dat reëel? En is een uitwerktafel van 3 meter echt nodig? Door ruimtes en tafels samen te gebruiken, gebruik je je vierkante meters veel efficiënter. Daarbij kunnen parttime-kantoormedewerkers ook hun kamer een paar dagen per week beschikbaar stellen voor uitwerken, vergaderen of privégesprekken.”
Slootweg sluit hierop aan: “Bij farmaceutische labs en start-ups zien we een trend om hele ruimtes te delen, door middel van het leasen van modulaire, algemeen ingerichte labs. Deze werkruimtes worden in standaardmaten gemaakt en zijn al in de fabriek gevalideerd, dus je kunt zo aan de slag.
“Naast het delen van werkruimtes zien we ook een ontwikkeling in materialen. Denk bijvoorbeeld aan een gebouw met een mooie, houten gevel, waarbij de rest van de constructie is gemaakt van koolstofarm beton, chloorvrij materiaal of gerecyclede bakstenen.
“Belangrijke pijlers voor verduurzaming zijn: gezondheid, gebruikskwaliteit, energie, milieu,
materiaal en toekomstwaarde”
Pijler 4: Toekomstwaarde
Kanbier: “Standaardisering geeft je werkruimtes toekomstwaarde. Van de ruimte tot de inrichting en de processen die erin plaatsvinden. Een flexibel en modulair ontwerp is altijd aan te passen aan veranderende behoeften en technologieën zonder ingrijpende verbouwingen. En alles wat je niet bij hoeft te bouwen, is nog altijd het duurzaamst.”
Wat is GPR?
GPR staat voor Gemeentelijke Praktijk Richtlijn en is een methode om de duurzaamheidsprestaties van een gebouw te beoordelen aan de hand van gemaakte ontwerpkeuzes. De methode maakt ambities toetsbaar en maakt het effect van verschillende verduurzamingsmaatregelen zichtbaar. Op deze manier biedt de methode ondersteuning bij het maken van strategische keuzes.
De methode focust op de thema’s energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde.
Belangrijkste GPR-pijlers zijn:
- Werkplezier
- Energieverbruik
- Materialen
- Toekomstwaarde
Dit zijn de duurzaamheidstrends voor de komende 10 jaar:
- Kritisch kijken naar energieverbruik en grote installaties
- Grid-forming (delen van energie en/of warmte)
- Werktafels, apparatuur en ruimtes delen
- Modulaire werkruimtes leasen
- Duurzaam (bouw)materiaal gebruiken
- Laboratoriumapparatuur hergebruiken
