Risicobeoordeling in het lab: van afvinken naar veiligheidscultuur

De risicobeoordeling is de afspiegeling van wet- en regelgeving en menig laboratorium worstelt ermee. Om het goed te doen, moet je dit inbedden in de organisatie. Dat is niet een kwestie van afvinken, maar veilig werken in het lab tot in de haarvaten van de laboratoriummedewerkers laten doordringen. “Want een risicobeoordeling is meer dan een administratieve verplichting”, benadrukt Arco Engelen.

Blootstellingsrisico’s voorop

Het gaat er daarbij niet zozeer om welke gevaarlijke stoffen en biologische agentia er in een laboratorium staan, maar vooral om de blootstellingsrisico’s voor medewerkers. “We zijn vaak geneigd om naar het gevaar van een stof te kijken, maar niet naar het daadwerkelijke risico. Een fles chloor op tafel met de dop erop vormt geen gevaar, maar als iemand het inademt of inslikt, verandert de situatie. Hoe wij omgaan met de stof, bepaalt uiteindelijk wat het risico is.”

Langetermijneffecten

Volgens Engelen is een risicobeoordeling essentieel om blootstelling aan gevaarlijke stoffen en de gezondheidsrisico’s op lange termijn te minimaliseren. “Veel toxische stoffen hebben pas negatieve effecten na jaren of zelfs decennia, zoals bij asbest.”

Hij benadrukt dat werkgevers hier een grote verantwoordelijkheid dragen: “Je kunt mensen niet blootstellen aan een stof zonder te weten wat de gevolgen zijn. Dat is alsof je iemand zonder rijbewijs in een auto zonder APK de weg op stuurt. Met dat verschil dat veiligheid op de weg direct tastbaar is. Daarentegen manifesteren de schadelijke effecten van gevaarlijke stoffen op de gezondheid zich pas na langere tijd en worden daardoor vaak onderschat.”

Van wetgeving naar veiligheid in de praktijk

Eén van de grootste uitdagingen is de vertaalslag van veiligheidswetgeving naar de dagelijkse praktijk. Hij geeft een voorbeeld: “De wet schrijft voor dat je een volledig overzicht moet hebben van de aanwezige stoffen en een beoordeling moet maken van de risico’s. Besef wel dat een gemiddeld laboratorium tientallen tot duizenden stoffen op de plank heeft staan. Zo’n inventarisatie is in de praktijk dus bijna niet te doen.”

Ook kan het voorkomen dat laboratoria alleen voldoen aan de minimale wettelijke eisen, en niet gaan voor de veiligste oplossing. “Wetgeving is een vangnet, geen doel op zich. Een bedrijf dat echt om de gezondheid van medewerkers geeft, gaat verder dan de letter van de wet. Hoe minder kennis er is over risico’s, hoe meer mensen zich vasthouden aan wetgeving in plaats van echt na te denken over veiligheid,” stelt Engelen.

Een veilig lab, een kernwaarde

Hoe voorkom je dat een risicobeoordeling een administratieve handeling wordt, en dus niet echt het verschil maakt? “Veilig en gezond werken moet een integraal onderdeel zijn van de bedrijfsorganisatie”, luidt Engelens advies. “Laboratoriumveiligheid is niet de verantwoordelijkheid van één preventiemedewerker; betrek het hele laboratorium erbij.”

Zet de veiligheid voorop

Als praktisch voorbeeld onderstreept hij het belang van bewuste inkoop: “Een goed stoffenregister heeft alleen nut als de inkoopafdeling meedenkt. Als zij kiezen voor een ander, goedkoper product zonder te kijken naar de risico’s, ondermijnt dat de hele veiligheidsstrategie.”

En hou het einddoel in de gaten, geeft hij als laatste tip: zet de veiligheid voorop. “Het gaat er niet om dat je aan de regels voldoet, maar dat je je mensen beschermt. Wanneer bedrijven veiligheid niet zien als een verplichting, maar als een kernwaarde, maken ze een enorme sprong in de juiste richting.”

Veiliger werken op het lab

Dit zijn de valkuilen:

• Onnodig veel gevaarlijke stoffen op voorraad. Labs bewaren vaak stoffen die ze niet meer gebruiken, terwijl ze wel verplicht zijn om deze te beoordelen. Tip: verwijder wat je niet gebruikt, dat scheelt onnodige risico’s en administratieve last.
• Onvolledige risicobeoordelingen. Sommige laboratoria hebben wel een stoffenregister, maar verzuimen een gedegen risicoanalyse van blootstelling. Zo is het niet mogelijk adequate bescherming te bieden. Tip: focus niet alleen op wat er staat, maar vooral ook wat de blootstellingsrisico’s zijn.
• Blind vertrouwen op persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s). Werk inherent veilig, want PBM’s, zoals handschoenen en mondkapjes, moet je niet als eerste verdedigingslinie inzetten. Dit is eigenlijk de laatste stap.

Tip: Eerst kijken naar bronmaatregelen, zoals het vervangen van gevaarlijke stoffen of betere ventilatie. Want PBM’s kunnen een vals gevoel van veiligheid geven, zeker bij verkeerd gebruik.