Onderzoek onder leiding van Rob Coppes, hoogleraar Radiotherapie bij het UMCG | Foto: Adobe Stock
In december 2022 behandelde het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) voor het eerst een patiënt met cellen van speekselklier-organoïden, gekweekt uit zijn eigen stamcellen. Deze therapie is het resultaat van ruim twintig jaar onderzoek onder leiding van Rob Coppes, hoogleraar Radiotherapie bij het UMCG.
Inspiratiebron voor deze therapie was een posterpresentatie tijdens een congres in Oxford over een experiment waarbij cellen in het ruggenmerg van proefdieren werden geïnjecteerd. “Het onderzoek liet een kleine verbetering zien, en dat plantte een zaadje”, aldus Coppes. De echte doorbraak kwam toen zijn afdeling fuseerde met de stamcelbiologie-afdeling. “Ik ontdekte dat zij technieken hadden waar we iets mee konden. Samen hebben we een subsidievoorstel ingediend bij KWF. In 2003 ging het onderzoek officieel van start.”
Organoïden
In 2008 toonde Coppes’ team aan dat het mogelijk was om stamcellen uit speekselklieren te isoleren en te kweken. “Alleen: in die fase hadden we drie muizen nodig om één muis te behandelen. Dat is natuurlijk niet haalbaar in de kliniek.”
Een belangrijke doorbraak kwam door onderzoek van Hans Clevers’ groep naar organoïden van het Hubrecht Instituut. “De organoïdentechnologie bracht ons veel verder. We misten een paar groeifactoren om organoïden van hoge kwaliteit te kweken. Vervolgens hebben we er zes jaar over gedaan om de methode te ontwikkelen volgens de Good Manufacturing Practice (GMP)-richtlijnen. Na goedkeuring van de CCMO, de centrale medisch-ethische toetsingscommissie, konden we in december 2022 de eerste patiënt behandelen.”
“Het idee is dat we de opgekweekte speekselklier na de radiotherapie terugplaatsen”
Rob Coppes, hoogleraar Radiotherapie bij het UMCG
Droge mond
De behandeling richt zich momenteel op een specifieke groep patiënten met een tumor in de mondholte of bij de tong. Bij deze patiënten wordt de tumor operatief verwijderd, inclusief een van de speekselklieren. Ze kampen met een droge mond door verminderde speekselproductie als gevolg van bijwerking van bestraling in het hoofd-halsgebied. Smaakverlies, moeite met spreken, slikken en ernstige tandproblemen zijn bijkomende klachten.
“‘Xerestomie’ heeft een enorme impact op de kwaliteit van leven”, benadrukt Coppes. “Wij ontvangen een stukje van de verwijderde klier, kweken dit op in het lab en maken er organoïden van. In het geval van uitzaaiing aan de andere kant, ondergaat de patiënt bestraling. Dezelfde speekselklier aan de andere kant wordt dan zwaar beschadigd en is niet meer werkzaam. Het idee is dat we de opgekweekte speekselklier na de radiotherapie terugplaatsen.”
“We weten nu precies waar de stamcellen in speekselklieren zitten”
Rob Coppes, hoogleraar Radiotherapie bij het UMCG
Samenwerking
Interdisciplinair onderzoek maakte dit onderzoek tot een succes. “We hebben onder andere samengewerkt met biomedische wetenschappen, radiotherapie, stamcelbiologie, kaakchirurgie, de ATMP-afdeling [= Advanced Therapy Medicinal Products, red.] om alles volgens de regelgeving te doen en later met de radiologie. We hebben geluk gehad dat binnen het UMCG al deze afdelingen bereid waren om mee te werken en over voldoende capaciteit beschikten.”
Het onderzoeksproces leverde waardevolle bijvangsten op. “Zo weten we nu precies waar de stamcellen in speekselklieren zitten. Deze kennis hebben we toegepast om bestralingsmethoden aan te passen om stamcellen zoveel mogelijk te sparen. Dat helpt patiënten nog voordat ze weten wat ze missen.”
Meer informatie
Meer weten over het volledige verhaal en de laatste ontwikkelingen in dit onderzoek?
Kom naar het Life Science Event op 13 februari bij FHI Leusden. Klik op onderstaande link voor gedetailleerde informatie over het programma of om je aan te melden voor het evenement.