Laboratoria onderzoeken antimicrobiële resistentie voor antibiotica met technieken als MALDI-TOF, antibiogram en sequencing. Alternatieven voor antibiotica, waaronder peptiden en bacteriofagen, zijn volop in ontwikkeling. En hard nodig ook, omdat de resistentieproblematiek een bedreiging is voor de volksgezondheid wereldwijd. Adequaat preventiebeleid is daarom een must.
Verantwoord antibioticagebruik en de ontwikkeling van alternatieven is dé manier om antibioticaresistente bacteriën te lijf te gaan. Meer onderzoek is geboden, want antibioticaresistentie brengt met name onze gezondheidszorg en veehouderij in gevaar.
Verkeerd en overmatig gebruik van antibiotica leidt tot een afnemende werking en kan daarmee relatief onschuldige infecties levensbedreigend maken. Helaas zijn er onvoldoende alternatieven beschikbaar om infecties effectief te behandelen als antibiotica niet meer of onvoldoende werkzaam blijken.
Daarom is het zaak verantwoord om te gaan met antibiotica en in te zetten op de ontwikkeling van alternatieven.
Microbioom en resistentie
Antibioticaresistentie heeft alles met ons microbioom te maken. Dat zit zo. Het microbioom, de gemeenschap van miljoenen huid- en darmbacteriën, virussen en schimmels, beschermt ons lichaam. Wanneer een pathogene bacterie de ruimte krijgt om zich overmatig te vermenigvuldigen, bijvoorbeeld in een wond, ontstaat er een infectie.
Een bacteriële infectie kan in veel gevallen bestreden worden met antibiotica. Maar is een bacterie hier ongevoelig voor dan kan deze zich toch blijven vermeerderen. Zulke resistente bacteriën verspreiden zich daardoor snel en veroorzaken moeilijk behandelbare infecties.
Onzorgvuldig gebruik van antibiotica, zoals overmatig gebruik of onafgemaakte kuren
Zwak antibioticabeleid en weinig toezicht
Slechte hygiëne en onvoldoende infectiepreventie
Globalisering en internationaal reizen
Gebrek aan innovatie op het gebied van nieuwe antibiotica
Zo ontstaat antibioticaresistentie
Hoe ontstaat die antibioticaresistentie precies? De meeste antibiotica grijpen aan op eiwitten en processen die specifiek zijn voor bacteriën en niet voorkomen bij mens en dier. Resistente bacteriën hebben door evolutionaire processen specifieke eiwitten in hun cel aangepast, zodat antibiotica geen grip meer hebben. Dit zijn de belangrijkste resistentie mechanismen:
Intrinsieke resistentie:
zelfgeïnitieerde aanpassingen in celstructuren waardoor antibiotica het doelwit niet meer bereiken, bijvoorbeeld door verdikking van peptidoglycaan in de celwand.
Verworven resistentie, bestaande uit twee mechanismen:
• Mutatie: spontane veranderingen in het DNA die leiden tot aanpassingen in eiwitten waarop antibiotica aangrijpen, zoals receptoren en enzymen.
• Genoverdracht: uitwisseling van genen waarbij resistentie wordt overgedragen via transformatie (spontane opname van DNA door overdracht van bacteriën), transductie (door overdracht via bacteriofagen), en conjugatie (direct contact tussen bacteriën).
Deze video laat zien hoe antibioticaresistentie optreedt:
Verspreidingsroutes van antibioticaresistente bacteriën
Zorginstellingen, voedselketens, waterbronnen en het reizen van personen en goederen en alle bacteriële uitwisselingen die daarbij horen, spelen antibioticaresistentie in de kaart.
Zo verspreiden antibioticaresistente bacteriën zich:
Preventie en monitoring van antibioticaresistentie
Het RIVM monitort jaarlijks de resistentie om gerichte maatregelen te nemen en trends vroegtijdig te signaleren. Met deze gegevens kan het RIVM-advies geven om antibioticabeleid aan te passen.
Verantwoord gebruik van antibiotica is essentieel:
Altijd op doktersvoorschrift
Volledige kuur afmaken
Alleen inzetten voor bacteriële infecties.
Mondiaal helpen initiatieven, zoals het WHO-actieplan en verbeterde hygiënestandaarden en preventie- en vaccinatieprogramma’s, de problematiek te beteugelen.
